Zware pijnstillers: alles wat je erover moet weten

Pijnstillers zijn onder verschillende merken op de markt. Zo hebben we allemaal wel paracetamol in huis, dat kan onder de merknaam Dafalgan zijn, of de generische variant ervan. Een dergelijke pijnstiller helpt tegen lichte, acute pijn en koorts.

Maar voor hevige of chronische pijn volstaat zo’n lichte pijnstiller vaak niet. In dat geval kan een arts beslissen om zware pijnstillers, beter bekend als narcotische of opioïde pijnstillers, voor te schrijven. Welke soorten pijnstillers vallen daaronder? Voor welke pijn worden deze sterke pijnstillers voorgeschreven? En wat houd je best in het achterhoofd inzake het gebruik ervan?

Welke pijnstillers vallen nu onder de categorie ‘zware pijnstillers’? Om dat te bepalen wordt meestal de pijnladder van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) als uitgangspunt genomen. Die rangschikt pijnstillers volgens hun sterkte, van lichte pijnstillers als paracetamol over ontstekingsremmers (NSAID’s) tot zware pijnstillers of opioïden, dat zijn verschillende soorten morfineachtige pijnstillers.

Eerst wordt altijd geprobeerd om pijn te behandelen met een zo licht mogelijke pijnstiller die de weg van een pijnprikkel blokkeert of de ontsteking gaat remmen. Pas wanneer die niet werkt, kan een arts beslissen om een zwaardere pijnstiller voor te schrijven. Die gaan dan meestal in de hersenen zelf de pijnprikkels veranderen of blokkeren.

Narcotische pijnstillers of opioïden zijn gebaseerd op geïsoleerde bestanddelen die oorspronkelijk uit opium afkomstig zijn. Daarvan is morfine het bekendste voorbeeld.

Verder bestaan er ook cannabinoïden die onder meer uit de hennepplant afkomstig zijn. Die stoffen zorgen ervoor dat de cannabinoïdereceptoren in de hersenen en zenuwen geactiveerd worden. Dit zorgt ook voor een pijnstillend effect.

Binnen de opioïden wordt een onderscheid gemaakt tussen zwakwerkende opioïde pijnstillers en sterkwerkende opioïde pijnstillers. Morfine zelf valt onder die laatste categorie.

Pijnstillers als codeïne of tramadol worden door het lichaam zelf omgezet in morfine. Ze zijn dus niet zo sterk als morfine zelf en staan op trap 3 van de pijnladder.

Codeïne heeft een half uur inwerktijd nodig en werkt dan zo’n 3 – 4 uur. Deze pijnstiller zorgt ervoor dat de pijnprikkels de hersenen zo goed als niet bereiken.

Binnen de sterke pijnstillers wordt tramadol vaak voorgeschreven om zenuwpijn te behandelen. De pijnsignalen die via de zenuwen gestuurd worden, worden door het gebruik van tramadol minder goed ontvangen. Ook wordt tramadol soms voorgeschreven als zware pijnstiller om bijvoorbeeld rugpijn, reuma of artrose te verzachten. Tramadol is een effectieve pijnstiller die een uur moet inwerken, maar dan wel 6 – 8 uur blijft werken.

Morfine, oxycodon en fentanyl zijn voorbeelden van sterkwerkende opioïde pijnstillers (trap 4). Ze kunnen ingenomen worden via tabletten, of lokaal aangebracht worden via pleisters. Afhankelijk van het effect van de pijnstiller, kan de arts de dosis aanpassen. Om het effect te behouden, is vaak een hogere dosis noodzakelijk. Wanneer de patiënt bijwerkingen ondervindt, kan de arts beslissen om een andere opioïde te gebruiken.

Sterkwerkende opioïden kunnen ook via een injectie worden toegediend. In dat geval staan ze op de hoogste trap (trap 5) van de pijnladder omdat ze sneller werken. Deze zware pijnstillers worden vaak toegediend na een operatie of bij een kankerbehandeling. Ook om het levenseinde te verzachten worden opioïden meestal intraveneus toegediend. Er kan ook gekozen worden om deze pijnstillers toe te dienen via een PCA-pomp, beter bekend als een ‘morfinepomp’.

Soms kan het zijn dat een bepaalde pijnstiller niet meer helpt tegen de pijn. In dat geval kan het een optie zijn om een andere soort pijnstiller te gebruiken. Ook kunnen artsen op dat moment ook beslissen om de pijnstiller via een injectie toe te dienen of via een katheter rechtstreeks in het ruggenmerg.

Een sterke pijnstiller kan niet zonder voorschrift worden verkregen. Het is bovendien erg belangrijk dat je steeds het advies van je arts op het vlak van dosering en frequentie nauwgezet opvolgt. Verder is het ook aangewezen om de pijnstiller op een vast tijdstip in te nemen. Zo garandeer je een constante hoeveelheid in het bloed.

Bovendien is het mogelijk dat je slecht reageert op bepaalde pijnstillers. Vanwege de directe inwerking op de hersenen kunnen zware pijnstillers immers verschillende bijwerkingen hebben als verwardheid, sufheid en ademhalingsmoeilijkheden. Verder kunnen ook bijwerkingen optreden als misselijkheid, duizeligheid en constipatie.

Een goeie communicatie naar de arts toe is dan ook van cruciaal belang om de beste behandeling voor jouw pijn te kunnen voorzien. Geef je arts bij elke consultatie een helder overzicht van welke pijnstillers je gebruikt en ook wanneer je die gebruikt.

Je mag een zware pijnstiller combineren met een lichte pijnstilles paracetamol of eventueel een ontstekingsremmer. Zo er zijn bijvoorbeeld pijnstillers die de actieve ingrediënten tramadol en paracetamol in een capsule combineren. Maar ook hier is het uiteraard aangewezen om dit pas na het advies en op voorschrift van een arts te doen.

Houd er verder ook rekening mee dat je lichaam bij het gebruik van zware pijnstillers opioïden snel went aan het pijnstillend effect en de werking van de pijnstillers daardoor dus vermindert. Op die manier neemt het risico op bijwerkingen als sufheid en verwardheid en mogelijk ook verslaving toe. Bovendien kan het gebruik van opioïden een invloed hebben op andere geneesmiddelen. Voorzichtigheid en te allen tijde het advies van je arts opvolgen is dus cruciaal.